jeden

I.

1. Za jednym zachodem «przy okazji załatwienia jakiejś innej sprawy, jednocześnie z czymś»: – Chciałbym napisać grubą książkę, więc musiałbym po Węgrzech podróżować ze trzy miesiące. (...) Przelot Air India do Pragi byłby najprostszy. Jeżeli okazałoby się to za kosztowne, mógłbym wracać przez Polskę i NRD (...). – Czy pan o nich też chce pisać grube książki? – spytał łagodnie Terey. – Jeżeli robię tak daleką wyprawę, wydaje mi się, że mógłbym za jednym zachodem (...). W. Żukrowski, Tablice.

2. (Za) jednym zamachem; od jednego zamachu «od razu, nie stopniowo»: (...) za jednym zamachem zemścił się na podłym lizusie i dokuczył nauczycielowi, którego nadmierna gorliwość narażała go w domu na największe przykrości. A. Szklarski, Kangury.

Być gdzieś jedną nogą zob. noga 2.

Być jedną nogą w grobie, na tamtym świecie zob. grób 1.

Coś, ktoś numer jeden zob. numer 1.

Jeden rzut oka zob. oko 13.

Jednym słowem zob. słowo 9.

Jednym tchem zob. dech 5.

Mieć w jednym palcu więcej rozumu niż ktoś inny w głowie zob. palec 4.

Móc, można policzyć kogoś, coś na palcach jednej ręki zob. palec 5.

(Pobiec, skoczyć itp.) na jednej nodze zob. noga 20.

Postawić, rzucić coś na jedną kartę zob. karta 8.

Wróg (publiczny) numer jeden zob. wróg.

Wziąć kogoś w jednej koszuli zob. koszula 2.

Zostać w jednej koszuli zob. koszula 3.

II.

Mówić jednym głosem «wyrażać taką samą opinię na jakiś temat»: Posłowie mówili wczoraj w Sejmie jednym głosem: Ograniczyć zarobki w państwowych firmach i samorządach. Życie 21/01/2000.

Być (z kimś) jednej myśli zob. myśl 5.

Coś jednym uchem wchodzi, wlatuje, a drugim wychodzi, wylatuje zob. ucho 4.

Jak jeden mąż zob. mąż 1.

Jechać (z kimś) na jednym wózku zob. jechać 3.

Jeść z jednej miski zob. miska 1.

Ktoś zrobiony, ulepiony z jednej gliny zob. glina 2.

Podciągnąć, wyrównać kogoś, coś pod jeden strychulec zob. strychulec.

Słuchać jednym uchem (a drugim wypuszczać), jednym uchem wpuszczać, a drugim wypuszczać zob. ucho 26.

Stanąć, znaleźć się itp. z kimś w jednym szeregu zob. szereg.

Wrzucić, wsypać, wpakować itp. coś do jednego worka zob. worek.

Wszystko jedno zob. wszystko 4.

III.

1. Jeden przez drugiego «wszyscy równocześnie»: I nagle zerwała się burza. Jedni tupią, drudzy gwiżdżą na palcach. Krzyczą jeden przez drugiego (...). J. Korczak, Maciuś.

2. Jeden w drugiego «tacy sami, będący w takiej samej lub podobnej sytuacji»: Milan jest Czechem, który krótki czas przedtem wybrał wolność w Kanadzie; jego goście to, naturalnie, jeden w drugiego czescy emigranci. S. Barańczak, Poezja.

3. Jeden z drugim «o grupie ludzi, względem której okazuje się poczucie wyższości, niekiedy również irytacji lub oburzenia»: Ruszać się, jeden z drugim, żebym nie musiał dwa razy powtarzać. B. Wojdowski, Chleb.

4. Na jedno wychodzi «o czymś, co prowadzi do tego samego rezultatu, daje ten sam wynik»: (...) w badaniach prowadzonych dla celów praktycznych chodzi o maksymalizację użyteczności (lub – co na jedno wychodzi – minimalizację strat), podczas gdy w badaniach teoretycznych celem jest wyłącznie uzyskanie prawdziwych twierdzeń o badanej rzeczywistości. K. Szaniawski, O nauce.

IV.

Trzasnąć jednego; trzasnąć po jednym zob. trzasnąć 1.